Beschermd stadsgezicht Nieuwe Haagse School: glazen stolp of broodnodige bescherming?
De stoere en expressieve baksteenarchitectuur van de Nieuwe Haagse School bepaalt de identiteit van een groot deel van Den Haag. Marlot, Benoordenhout en Laakkwartier zijn beschermd stadsgezicht. Wijken als de Bomen- Bloemen- en Vruchtenbuurt en Bezuidenhout Oost verdienen vanwege vergelijkbare kwaliteiten ook bescherming. Of staat dat alle nodige nieuwe ontwikkelingen in de weg?
De stadsuitbreidingswijken van het interbellum zijn gebouwd in de typisch Haagse architectuurstijl Nieuwe Haagse School. De afgelopen 100 jaar hebben de gebouwen de nodige aanpassingen ondergaan. Regulier onderhoud zoals het vervangen van kozijnen is noodzakelijk. Daarnaast is er de opgave om woningen te verduurzamen en zorgt een stijgende ruimtebehoefte in de stad voor de bouw van dakopbouwen. Soms geslaagd, soms niet. Dat kan het aanzien van het gebouw nog al schaden. Of in het geval van dakopbouwen kan het de ruimtelijke opbouw van een heel ensemble flink verstoren.
Omdat het hier om gebouwen in een bijzondere architectuurstijl gaat en deze bovendien veelal in een samenhangend ensemble zijn ontworpen, rijst de vraag of ook de nog niet beschermde gebieden in de stijl van de Nieuwe Haagse School tot (gemeentelijk) beschermd stadsgezicht uitgeroepen zouden moeten worden. Wat is de beste manier om met het bestaande karakter van een buurt om te gaan?
Voor- en nadelen beschermd stadsgezicht
Momenteel biedt de welstandsnota enige bescherming voor wat betreft de vorm en materialen van de gevels. Bij aanpassingen wordt echter maar beperkt naar de waarde van het ensemble gekeken. De status van beschermd stadsgezicht kan daarvoor meer handvatten bieden. Er geldt dan verscherpt welstandstoezicht (volgens de welstandsnota) en het bestemmingsplan zorgt voor behoud of versterking van de karakteristieke waarden. Dat wordt geregeld met de dubbelbestemming Cultuurhistorische waarde. Daarbij is het zeker niet zo dat er helemaal niets meer kan, de vrees dat het gebied ‘bevroren’ wordt, is ongegrond. In een gemeentelijk beschermd stadsgezicht mag gewoon gebouwd en zelfs gesloopt worden.
Het gaat vooral om het zorgvuldig afwegen van belangen, waarbij ook de cultuurhistorische en architectonische waarde en het karakter van de buurt worden meegenomen. Wijzigingen moeten aansluiten bij de waarden van het gebied. Niet alle gebouwen hoeven behouden te blijven, wel wordt karakteristieke bebouwing benoemd en soms zijn er individuele monumenten. Daarnaast gaat het om kenmerken als goothoogte, gevelindeling en kapvorm. Deze kwaliteiten en de historische waarde van het stadsgezicht worden vastgelegd.
Beschermen van Nieuwe Haagse School ensembles?
Het grootste deel van het Den Haag dat is gebouwd voor WOII is (Gemeentelijk of Rijks) Beschermd Stadsgezicht. Dat geldt echter niet voor de Nieuwe Haagse School- wijken Bomen- Vruchten- en Bloemenbuurt, Bohemen, Rustenburg Oostbroek en Bezuidenhout Oost.
Ouderdom of een kenmerkende architectuur(stroming) alleen, is niet voldoende reden voor een buurt om het stempel gemeentelijk beschermd stadsgezicht te krijgen. Bij een gemeentelijk beschermd stadsgezicht gaat het vooral om de bescherming van de samenhang tussen de kwaliteiten zoals architectuur, stedenbouw, groen, water en zichtassen die nog aanwezig zijn. Die samenhang is juist sterk aanwezig in de stadsuitbreidingen in de stijl van de Nieuwe Haagse School. Het ging behalve om de individuele gebouwen immers ook om de harmonie tussen stedenbouw, gebouw en detail. Berlage sprak van ‘Schoone Eenheid’.
Op basis van het uitbreidingsplan van Berlage van 1908 en onder regie van Bakker Schut (directeur gemeentelijke dienst Stadsontwikkeling en Volkshuisvesting) werden veel ensembles en monumentale stadsbeelden gebouwd, zoals het gebied rond het Dalton College (Rijksmonument) aan de Aronskelkweg. Ook de Thorbeckelaan is een mooi voorbeeld van hoe bouwvolumes op hoofdlijnen werden vastgelegd, maar de invulling van de gevels verschillend werd uitgewerkt. Deze karakteristieke laan aan de rand van de Vruchtenbuurt heeft nu geen beschermde status.
Ook in Rustenburg Oostbroek zijn minder bekende, maar prachtige ensembles te vinden. Al zijn de woningen hier over het algemeen minder goed onderhouden, er zijn nog veel oorspronkelijke details aanwezig. Zeker in deze wijk kan zorgvuldige omgang met het erfgoed een flinke verbetering te weeg brengen. In Laakkwartier lijkt de beschermde status goed te werken. Dakopbouwen zijn er mogelijk, maar het algemene beeld van het onderhoud en behoud van de karakter van de wijk is verrassend goed. Verdienen ook de andere Nieuwe Haagse School wijken het dat bij dakopbouwen, renovaties en verduurzaming het unieke karakter van de architectuur en het stedenbouwkundig ensemble zorgvuldig wordt meegewogen?
We zijn benieuwd naar je mening en ervaring met (ver)bouwen in Nieuwe Haagse School wijken. Laat hieronder je reactie achter.
Dit artikel verscheen eerder op HAACS en is geschreven naar aanleiding van het Stadsgesprek Beschermd Stadsgezicht Bomen-, Bloemen- en Vruchtenbuurt op donderdag 22 februari 2018. Sprekers Dick Valentijn (Monumentenzorg), Stefan van Tol (Monumentenzorg), Marcel Teunissen (Architectuurhistoricus), Miel Karthaus (Architect) en Gerwin van Vulpen (raadslid Haagse Stadspartij). Organisatie Haagse Stadspartij.
Tekst: Judith Schotanus. Foto’s: Peter de Ruig